Το χωριό

Ο Άγιος Επιφάνιος, χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, βρίσκεται μόλις 500 μέτρα από τον κύριο δρόμο Λευκωσίας- Παλαιχωρίου. Πρόκειται για ένα όμορφο και συνάμα γραφικό χωριό που δεν απέχει πολύ από την πρωτεύουσα. Απλώνεται στις καταπράσινες πλαγιές ήπιων λόφων, του λόφου «Καλόγηρος» στα δυτικά και του λόφου «Χορτερή» στα νοτιοανατολικά. «Απολαμβάνει» τη θέα και τον καθαρό αέρα του πεύκου, καθώς είναι κτισμένο στο μέσο των δασών «Αδελφοί» και «Μαχαιρά».

 Δυστυχώς, δεν μπορεί να αναφερθεί με σαφήνεια πόσο παλιό είναι το χωριό μας. Ο Καρούζης γράφει: «ένα χωριό με το ίδιο όνομα απαντά στους ενετικούς χάρτες  κάπου στα δυτικά της Λευκωσίας. Κατά πάσα πιθανότητα το χωριό είναι ο Άγιος Επιφάνιος της Ορεινής, μια πληροφορία που ίσως μας οδηγήσει σε περισσότερες έρευνες. Αν έτσι έχουν τα πράγματα, ο Άγιος Επιφάνιος είναι μεσαιωνικός οικισμός».

Σύμφωνα με την παράδοση περί το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, μια επιδημία έπληξε το χωριό μας. Μόνο μια οικογένεια, αποτελούμενη από τον πατέρα, τη μητέρα και τρεις κόρες, κατάφερε να επιζήσει, αλλά  και αυτή εγκατέλειψε το χωριό. Μετά από χρόνια, όπως γράφει ο Τουμάζου Παπαμιχαήλ, «οι κοπέλες ήλθαν πίσω και κατοίκησαν πάλι στο χωριό. Τότε, ήρθε κάποιος από την Αγλατζιά, ο λεγόμενος Πιφανιώτης (Επιφάνιος) και παντρεύτηκε τη μια. Κατόπιν ήρθε άλλος, ο Παστόγιωρκος από τη Λακατάμεια και πήρε τη δεύτερη κοπέλα. Τέλος ήρθε κάποιος από την Κυπερούντα και πήρε την τρίτη κοπέλα. Κατοίκησαν και οι τρεις εδώ και έτσι ξαναξεκίνησε η ζωή στο χωριό μας. Ζούσαν με την κτηνοτροφία, τα λίγα αμπέλια, δέντρα και από το δάσος, κόβοντας και πουλώντας ξύλα στα γύρω χωριά».

Ονομασία
Για την ονομασία του χωριού υπάρχουν οι ακόλουθες εκδοχές:

• Το χωριό πήρε το όνομα του από κάποιο φερώνυμο μοναστήρι. Αυτό «μαρτυρούν» κάποια κατάλοιπα κτίσματος που ανευρεθήκαν δυτικά του χωριού, στη βάση ενός λόφου που ονομάζεται  «Καλόγηρος». Σ’ αυτό το λόφο,  γράφει ο Παπαμιχαήλ Τουμάζου Παπαμιχαήλ: «οι μοναχοί ανέβαιναν για διάβασμα, ξεκούραση, αλλά και για να προσέχουν από τους Τούρκους ληστές, τους ‘Αρναουτάδες’, όπως τους έλεγε ο κόσμος, που έκαμναν τότε (επί Τουρκοκρατίας) επιδρομές, άρπαζαν και σκότωναν τον κόσμο».

• Κατά μια άλλη εκδοχή, λιγότερο πιθανή, το όνομα του χωριού προήλθε από το όνομα του πρώτου κατοίκου του χωριού. Συγκεκριμένα, ο πρώτος κάτοικος του χωριού ονομαζόταν Πιφανιώτης ή αλλιώς Επιφάνιος και όπως προαναφέρθηκε, ήρθε από την Αγλαντζιά.  

Πληθυσμός
Ο Άγιος Επιφάνιος, από το 1881 έως και το 1976, ακολούθησε ανοδική πληθυσμιακή πορεία. Το 1982 και το 2001, σημειώθηκε μια μικρή μείωση του πληθυσμού. Στις μέρες μας, παρατηρείται σημαντική αύξηση του πληθυσμού, συγκεκριμένα, από την τελευταία απογραφή του 2001 που το χωριό αριθμούσε 336 κατοίκους, σήμερα αριθμεί περίπου 500 κατοίκους. Πιο κάτω παρουσιάζεται η πληθυσμιακή πορεία του χωριού από το 1881 έως σήμερα.

Εκκλησία
Η εκκλησία του χωριού μας είναι αφιερωμένη στον Άγιο Επιφάνιο. Είναι κτίσμα του 18ου αιώνα και ανήκει στον τύπο των μονόκλιτων εκκλησιών με αμφικλινή ξύλινη στέγη και κεραμίδια. Περισσότερα: Εκκλησίες

Ασχολίες
Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνταν με τη γεωργία, κτηνοτροφία και υλοτομία. Ειδικότερα, καλλιεργούσαν κυρίως αμπέλια οινοποιήσιμων ποικιλιών και λιγότερο ελιές, χαρουπιές, σιτηρά και λαχανικά. Οι κάτοικοι του Αγίου Επιφανίου, όπως και τα υπόλοιπα ορεινά χωριά, είχαν ως βασική τους ενασχόληση την κτηνοτροφία. Τη δεκαετία του ’80 εκτρέφονταν περίπου 1000 κατσίκες.

Όσοι ασχολούνταν με την υλοτομία, όπως μαθαίνουμε από τον Τουμάζου Παπαμιχαήλ, κουβαλούσαν ξύλα από τα χωράφια και το δάσος, τα φόρτωναν πάνω σε άλογα ή γαϊδουράκια  και πήγαιναν να τα πουλήσουν στη Λευκωσία.

Πηγές:
Γιώργου Καρούζη, Περιδιαβάζοντας την Κύπρο, Λευκωσία, Πόλη και Επαρχία, 2002
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Παπαμιχαήλ Τουμάζου, Άγιος Επιφάνιος Ορεινής, Λευκωσία 2003